default-output-block.skip-main
National | Law

He pai ake te tikanga Māori hei whakatau kokoraho ā ngā iwi maha - Rōia take tiriti

E ai ki tētahi rōia mo ngā take tiriti ki a Te Kani Williams ko te whakatū kaupapa here ā-tikanga te huarahi tika mā ngā iwi e tono ana mō ngā kerēme ki ngā whenua o iwi kē atu.

E whai ana tēnei i te whakaroahanga o te whakatau mō Hauraki i te Minita Take Tiriti, i a Andrew Little, e tarea ai ngā taha maha ki te kōrero, kanohi ki te kanohi.

“E kōrero ana ngā kaumātua kei a wai te ahikaa mō tēnā whenua, kei a wai i wikitoria ngā whawhai i ngā tau kei mua,” i mea atu a Williams, “āe e tino pai tērā, kei a wai ngā wāhi tapu i runga i wēnā whenua.”

I ngā tau ruarua nei e whai ana a Ngāti Paoa i te ara tikanga Māori me te whakahōu i te rongo mau tawhito ki a Ngāti Whātua o Ōrākei me tētehi tatau pounamu ki ngā iwi o Ngāi Te Rangi me Ngāti Ranginui.

“Kei runga i te marae, kei reira te wāhi tika mō tēnei kaupapa hirahira. Kei reira ka whai tika, ka whai pono, ka whai aroha, ka taea e tātou te tikanga Māori e pā ana ki a tātou katoa,” i mea atu te kaiārahi o Ngāti Paoa, a Haydn Solomon.

E noho tārewa ana te whakatau a te Minita Whakatau i ngā take tiriti mō ngā kokoraho a Hauraki me ngā iwi o Tauranga Moana whai muri i te hīkoi nui a ngā iwi takutai o Te Waiariki ki te whare pāremata, e ngarengare ana te kāwanata ki te whakakore i te kerēme o Hauraki, kia wānanga ai rātou, kanohi ki te kanohi.

“Ko te mate mēnā kāore ngā iwi e whakaae ana tēnei huarahi, ka hoki anō ki te karauna ki te tono atu ki ngā iwi kei a wai te whenua, kei a wai ngā tāonga. I raro i tēnā ka mahue ētahi o ngā iwi ngā taonga i roto i wā rātou whenua,” i kōrero atu a Williams.

“Ko te hiahia o Ngāti Paoa mā te Minita te whai tikanga Māori i roto i ngā whakawhitiwhiti kōrero tiriti hei oranga mō tātou te iwi Māori, nō te mea kia tutuki ai i tātou, kia tūwhera tonu te kuaha ki a tātou katoa,” i kī atu a Solomon.

E whakaaro ana a Williams kia whakatū tētehi paepae a ngā matanga tikanga Māori ki te whakahaere tukanga hei āwhina i ngā kōrero i waenga i ngā iwi.

Ka hui ngā pākeke o Hauraki hei āpōpō ki te whiriwhiri kōrero mō te pōhiri a Tauranga Moana kia hui rātou ki te whakatau i ngā kūrakuraku mō ngā tukinga kerēme i runga i te tikanga Māori.