Kei te aronui a Ngāti Naho Kaitiaki ki te hanga rautaki kaitiaki hei tauwhiro i ngā Pā Tūwatawata o Rangiriri, o Te Wheoro, otiā ngā whenua o te riri i whakahokia ki te iwi o Waikato-Tainui i te rua mano tekau mā ono. Wheoi, mai i tāua wa kua tīwekaweka ngā whenua rā.
Hei tā te hemana matua, hei tā Brad Totorewa, kua hipa te rua tau, ā, ihu oneone ana te mahi hei tārake i te whenua.
“Kua tīmata anō ai ngā tarutaru te tupu mātotoru nei,” i kī atu a Totorewa.
“Kua tae te wā mā Ngāti Naho anō ērā maiorooro, āua whenua pakanga hei tiaki mā te tapahi.”
E hāpai ana a Ngāti Naho hei mana whenua ki te tiaki i te mauri mō ngā uri katoa o rātou mā i whawhai ki ngā hōia nō Ingarangi tōna kotahi rau e rima tekau tau ki muri.
“Ko te mate kē ahakoa e whitu tekau mā ono mano tāngata o tō tātou iwi, ē toru, rua, māua e mahi ana i ērā mahi.”
“Nō reira ko te mahi o Ngāti Naho he akiaki i ōna uri te hoki mai ki te tiaki i ngā whenua i mate ai ō rātou tūpuna.”
Mai i te wā o te whakaekenga o ngā hōia, kua kotahi tau a Ngāti Naho e kōkiri ana i ngā mahi pakihi, i tō rātou whare tāonga, whare toi, whare kai me ngā mahi tūruhi hei whāngai i ngā kōrero tuku iho a ngā tūpuna mō ngā pakanga i reira.
“Karekau mātou i mate ki te keri i te rua i te tau kotahi mano waru rau e ono tekau mā toru, nē kia kotahi maera te roa, ko tā mātou noaiho he takahi, he tiaki kia tae mai te tini tangata o runga i a Rangiriri, kia rongo ai rātou i tōna hītori.”
E rima mano ngā tamariki me ngā pakeke kua torotoro atu me ngā tūranga mahi ki ngā uri ngā hua.
“Tae mai ai te nui o te tangata ki runga i a Rangiriri, nō reira ko ngā uri whakatupu o te nāianei e kī ana mātou hoki mai, haere mai ako i te hītori, haere mai te ako i ngā waiata i ngā haka, haere mai ki te tapahi karaihe.”
Ka whakatū e rua tekau atu ngā pou whakaairo ki te whakamihi atu ki ngā iwi i pakanga i te pae o te riri.
Hei ngā wiki e tū nei, taki noho ai rātou ko Ngāti Naho Kaitiaki ki te āta tuhi rautaki me pēwhea rātou e tiaki te whenua, e pēwhea te whakapā atu te ringa ki ngā momo tahua putea ā te karauna me te iwi hei āwhina.
