Ko te whakahau mai tētahi pūrongo e titiro ana ki te wāriu o ngā iwi tokowaru ki te whakakotahi rātou i o rātou wāriu kei waenga i te whitu ira waru piriona tāra. Ko Ngāi Tahu, Waikato-Tainui ngā iwi whai rawa, ā, e piki tonu ana, inaianei ko Ngāti Whātua Ōrakei kua whakapiki i o rātou rawa, ā, kua eke ki tua.
Nā ngā mahi whakatupu rawa a ngā rōpū ā-iwi e waru, kua kake te wāriu o ngā rawa kua taka iho i ngā whakataunga tiriti ki te whitu ira waru piriona tāra. Ki tā Phil Barry o TDB Advisory “He rerekē o rātou korero, wawata, mātauranga, he rerekē hoki o rātou hiahia i roto i ngā kaupapa whakauru pūtea, rawa me ngā whakatūpato kei roto i ērā mahi”. E titiro ana tēnei pūrongo ki ngā iwi e waru. Ko Ngāpuhi tētahi o aua iwi ahakoa kāre anō kia whakatauhia o rātou kēreme ko a rātou rawa hao ika e kawe ana i a rātou.
Heoi, ko Ngāi Tahu me Waikato, Tainui kei runga rawa e haere ana. “Ngāi Tahu, Tainui kei runga rātou e haere ana, rua miriona tāra mai i o rātou whakataunga kēreme kua piki ki waenga i te kotahi, haurua piriona tāra ma te puku mahi me te whakatūpato ki te taha whakapau pūtea” ki tā Barry. Nō te tau tekau mā wha i haina a Tūhoe i tana whakataunga kēreme kotahi rau, whitu tekau miriona, ā, e tipu ana ngā rawa.
“Kei a Tūhoe ngā kaupapa tuku. Nō reira ētahi o a rātou kaupapa kua whakauru ki raro i ngā ohu, hei whakapiki i te wāriu ko ngā wāhanga kua tino whai hua mo te iwi, ā, kei runga rātou i te ngaru”. Ko ngā korero kua whakaputahia e TDB Advisory he mea tiki ēnei korero mai i ngā huarahi tūmatawhānui, kia pai ai te whai i ngā tuāpapa o ēnei iwi e waru. “He rawe ngā mahi o ngā iwi nei te katoa o rātou kei te pai. Mōku ake kei te māro ngā papa, ā, kei te mahi rātou me ngā mātanga”. He nui tonu ngā iwi kei runga i te waka whakatau i o rātou kereme ko te matapae ka piki anō te wāriu o ngā iwi hei te mutunga o tēnei tau.
